Schilderijtje ophangen en daarvoor even een spijker in een gipswandje slaan? Daar heb je een hamer voor nodig, maar waar had je die ook alweer neergelegd? Grote kans dat je zomaar een kwartier zoekt naar de hamer, mogelijk zelfs zonder succes. Waarom pak je niet gewoon de moersleutel die voor je neus ligt? We hebben moeite gereedschappen of andere spullen te gebruiken voor een ander doel dan waar ze oorspronkelijk voor bedoeld zijn. Dat noemen we functional fixedness. Een concept uit de consumentenpsychologie dat je creativiteit behoorlijk in de weg kan zitten.
2 sterren ** – Praktische informatie, gebaseerd op een achterliggende wetenschappelijke theorie
Functional fixedness
Karl Duncker ontdekte dit concept en beschreef het als een ‘mentale blokkade die het gebruik van een voorwerp op een nieuwe manier om een probleem op te lossen verhindert’. De functional fixedness leidt ertoe dat we de hamer zien als een voorwerp om spijkers mee in te muur te slaan, terwijl de moersleutel geldt als een voorwerp om moeren mee aan of los te draaien. We hebben moeite om buiten het reguliere gebruik om te denken, terwijl we met een stevige moersleutel best een spijker in een gipswand zouden kunnen slaan.
Functional fixedness lijkt een bijproduct van ons geheugen, dat we gebruiken om ons te herinneren hoe we bepaalde voorwerpen moeten gebruiken. Het zou immers lastig zijn als we steeds moeten nadenken wat we ook alweer met een hamer kunnen en hoe we aan de andere kant de moersleutel gebruiken. Het psychologische schema voor de verschillende voorwerpen is echter zo sterk dat het ons creativiteit in de weg kan zitten.
Wees creatiever: voorkom functional fixedness
Functional fixedness voorkomen? McCaffrey ontwikkelde daar in 2012 een zeer effectieve techniek voor. Hoe je die toepast? Probeer voorwerpen uit te splitsen in zoveel mogelijk generieke onderdelen. Een moersleutel is wat dat betreft een stalen handvat met een stalen verstelbare kop. Die stalen verstelbare kop is eigenlijk de combinatie van een harde vaste kop en een verschuifbaar onderste gedeelte. Door de moersleutel op deze manier te ontleden beschrijven we een van de onderdelen als een ‘harde vaste kop’. We kunnen ons allemaal voorstellen dat we een harde vaste kop kunnen gebruiken als hamer, daarmee kunnen we een spijker in een gipswand slaan.
Een ventilator is eigenlijk een blaasmechanisme op een stang en is daardoor bijvoorbeeld goed geschikt als alternatieve bladblazer. Condooms doen het uitstekend als waterballon, Google is een uitstekende spellingchecker en op een laptop kun je zitten wanneer je op de trein zit te wachten. Voorkom functional fixedness door producten te ontleden tot hun meest basale onderdelen om nieuwe toepassingen te ontdekken.
Artikel met plezier gelezen? Like me op Facebook en lees wekelijks slimme psychologische tips die je direct kunt inzetten.
Wetenschappelijke bronnen
Duncker, K. (1945). “On problem solving”. Psychological Monographs, 58:5 (Whole No. 270).
McCaffrey, T. (2012). “Innovation relies on the obscure: A key to overcoming the classic functional fixedness problem”. Psychological Science, 23(3), 215-218.
No Comments