Het Barnum-effect verklaart waarom we geloven in waarzeggers en astrologie

29 april 2016

“De maan dwingt je vandaag om af te remmen en de focus naar binnen te keren. Je hebt het de afgelopen tijd razend druk gehad met werk en sociale afspraken, Waterman. Dit is het moment om weer helemaal tot jezelf te komen. Ga op zoek naar evenwicht.” Aldus mijn horoscoop voor dinsdag 26 april. Of woensdag 27 april, donderdag 28 april of vrijdag 29 april. Het had waarschijnlijk weinig uitgemaakt. Een horoscoop is voldoende vaag om ons er zonder problemen toch voldoende in te herkennen. Dit is het gevolg van het psychologische Barnum-effect.

1 ster * – Eenvoudig toe te passen, begrijpelijk zonder enige achtergrond

Horoscopen, waarzeggers en paragnosten krijgen regelmatig kritiek te verduren, maar er zijn aan de andere kant ook net zoveel mensen die er heilig in geloven. Hoe dat komt? Dit valt te verklaren door middel van het Barnum-effect.

Het Barnum-effect

Het Barnum-effect werd ontdekt door psycholoog Bertram Forer. Hij gaf zijn studenten een psychologische test. Hij vertelde ze vervolgens dat ze op basis van hun resultaten een persoonlijkheidsschets van hem zouden ontvangen. Zij ontvingen een schets met daarop 13 verschillende uitspraken over hun karakter. Vervolgens vroeg de psycholoog hen te waarderen hoe goed de schets hen omschreef. Ze gaven de schets gemiddeld een 8,5 en waren daar dus zeer over te spreken.

Wat zij niet wisten is dat de psycholoog helemaal niet naar de testresultaten gekeken had. Hij had hen allemaal simpelweg dezelfde lijst met 13 algemene kenmerken gegeven. Het Barnum-effect zorgt er namelijk voor dat we gemakkelijk geloven in beschrijvingen van onze persoonlijkheid die zogenaamd voor ons gemaakt zijn. We letten er niet op dat ze eigenlijk vaag genoeg zijn om op het grootste deel van de mensen te kunnen slaan. Hieronder volgen 3 van de kenmerken die hij gebruikte in zijn schets (vertaald):

  • Je hebt graag mensen om je heen die je waarderen
  • Je komt kalm over van buiten, maar je maakt je van binnen nog wel eens zorgen
  • Je hebt de neiging kritisch te zijn op je eigen prestaties

Zelf testen

Zelf nagaan of je met zo’n lijstje een waarzegger kunt spelen? Vraag een van je vrienden maar eens Ja of Nee te antwoorden op de volgende drie vragen:

  • Ik spreek op feestjes veel verschillende mensen
  • Ik maak me gemakkelijk zorgen over dingen
  • Ik laat mijn kamer regelmatig rommelig achter

Vervolgens beoordeel je zogenaamd de resultaten en verwijs je naar het oorspronkelijke wetenschappelijke artikel om aan de hand daarvan de persoonlijkheid te kunnen schetsen (een stukje autoriteit opbouwen, je moet immers wel kunnen aantonen dat je weet waar je het over hebt). Je kunt daarna de drie eerder genoemde kenmerken uit de oorspronkelijke persoonlijkheidsschets halen, onafhankelijk van de gegeven antwoorden. Vraag je vriend welk cijfer (tussen 1 en 10) hij de methode zou geven om zijn persoonlijkheid te beschrijven. De kans is groot dat de test een ruime voldoende scoort, terwijl je bij nog 3 vrienden precies hetzelfde kunt doen en er iedere keer hetzelfde uitkomt. Op Wikipedia staat bovendien de volledige lijst met kenmerken, zodat je het zelfs nog wat intensiever aan kunt pakken.

Artikel met plezier gelezen? Like me op Facebook en lees wekelijks een slimme psychologische tip die je direct kunt inzetten.

Wetenschappelijke bronnen

Forer, B.R. (1949). “The fallacy of personal validation: A classroom demonstration of gullibility”. Journal of Abnormal and Social Psychology (American Psychological Association) 44 (1): 118–123. doi:10.1037/h0059240.

You Might Also Like

2 Comments

  • Reply Marianne Jacobs 13 augustus 2016 at 22:57

    Hallo
    Zeer interessant!
    Wat is het verschil met neuro-marketing en consumenten psychologie eigenlijk?

    M.vr.gr.
    Marianne Jacobs

    • Reply Patrick Wessels 14 augustus 2016 at 19:07

      Fijn om te horen Marianne!
      De beide vakgebieden richten zich op grotendeels dezelfde materie en de termen worden zelfs regelmatig door elkaar gebruikt. Persoonlijk zie ik neuromarketing vooral door de bril van bedrijven (hoe kunnen we consumenten beïnvloeden) en consumentenpsychologie iets meer gericht op het gedrag van consumenten. Het verschil is slechts een nuance en bovendien van persoonlijke aard. In de beide gevallen gaat het om gedrag van consumenten in relatie tot verkoop.

    Leave a Reply