Waarom steken we voor €70 miljoen aan vuurwerk af?

29 december 2015

UPDATE: Op 30 december leg ik in Lauren! Vuurwerk! op NPO3 om 21:25u uit waarom vooral mannen zoveel vuurwerk afsteken. Hieronder staat het artikel naar aanleiding waarvan de redactie contact met me opnam.

De Rekenkamer zocht onlangs uit wat vuurwerk eigenlijk kost. De programmamakers richtten zich op de kosten en de enorme marges op het vuurwerk, vanaf het moment dat het de fabriek in China verlaat. En passant sneden ze ook de vraag nog even aan, waarom we in Nederland massaal vuurwerk inkopen zodra het einde van het jaar nadert. Wat brengt bepaalde consumenten ertoe tientallen, honderden of zelfs duizenden euro’s in vuurwerk te steken en in een paar uurtjes tijd collectief €70.000.000 te verschieten?

€2,50 per seconde

Uit berekeningen van De Rekenkamer blijkt dat een echt goede vuurwerkpot tot €2,50, per seconde kan kosten! Waarom geven we hier zoveel geld aan uit, is het daadwerkelijk de pracht en praal die ons aanspreekt? Vanuit bedrijfskundig perspectief geeft een van de deskundigen binnen het programma aan dat het vooral het verbod op vuurwerk is, dat als katalysator bijdraagt aan de totale hysterie tijdens de laatste dagen van het jaar. Het verbod dat de rest van het jaar (en tijdens oud en nieuw op zwaar vuurwerk) geldt zorgt ervoor dat de veelal jonge en stoere mannen de wil ervaren om zoveel mogelijk in te slaan. Hoe werkt dat psychologisch precies?

Verbieden doet verlangen

We kennen het allemaal wel; vertel een kind dat hij of zij vooral niet in het meest linker keukenkastje mag kijken en het is binnen een mum van tijd raak. Zodra je even niet oplet gaat het kastje open en blijkt de nieuwsgierigheid heer en meester te zijn. Nieuwsgierigheid naar het onbekende en het niet-toegestane is een van de sterkste emotionele staten. Uit onderzoeken van onder andere Bastardi en Shafir (1998), maar ook Van Dijk en Zeelenberg (2007) blijkt dat nieuwsgierigheid psychologisch zelfs sterker is dan spijt.

Los van de nieuwsgierigheid kennen we uit onze puberteit allemaal de drang om precies dat te doen, wat ons verboden wordt. We zoeken de grenzen op en stappen er graag overheen, onder andere om na te gaan wat er dan gebeurt. Dit zorgt er in combinatie met onze drang om ons aan anderen te bewijzen en te laten zien waar we toe in staat zijn voor dat we de kans met beide handen aangrijpen, wanneer een verbod dat het gehele jaar geldt enkele dagen niet van toepassing is.

Costly Signaling Theory

De drang om ons te bewijzen leidt ons binnen de consumentenpsychologie terug naar de Signaling Theory en in het bijzonder de Costly Signaling Theory. Onder andere Zahavi heeft hier uitgebreid over geschreven, net als Griskevicius, Cialdini en Miller. Zoals een pauw al z’n veren uitstrekt wanneer hij een vrouwtje wil imponeren, zo wenden wij tijd en geld aan om indruk te maken op anderen om ons heen. Dit is een uniek en bijzonder fenomeen, omdat we biologisch gezien al onze middelen zouden moeten gebruiken om ons uiteindelijke doel te dienen: het voortplanten. Al het andere zou bijzaak moeten zijn, waardoor het opvallend is dat we tijd en geld in steken in iets ‘onbenulligs’ als vuurwerk. Het afsteken van (grof en zwaar) vuurwerk sluit uitstekend aan bij de Costly Signaling Theory, we kunnen het gebruiken om te laten zien waar we toe in staat zijn en hoeveel geld we kunnen missen, zonder in de problemen te komen.

Even geen snelheidslimieten

Vergelijk het verbod op vuurwerk afsteken met het verbod op het harder rijden dan 130 kilometer per uur. Afhankelijk van de snelweg waar we op rijden, mogen we niet harder, iets waar we ons in de meeste gevallen aan houden. Zou de overheid besluiten om het ons ieder jaar op 29, 30 en 31 mei toe te staan zo hard te rijden als we willen, dan is de kans groot dat het gas er tijdens die dagen massaal op gaat in Nederland. We trappen het gas echt even lekker in, om gebruik te maken van de mogelijkheid om tijdelijk onder het verbod uit te komen. Dat is precies hoe het werkt met vuurwerk. We krijgen drie dagen per jaar de kans om precies datgene te doen dat normaal gesproken eigenlijk niet mag, waardoor het bovendien als ‘een gemiste kans’ aanvoelt om er geen gebruik van te maken. Het is de combinatie met de Costly Signaling Theory die er vervolgens voor zorgt dat we ook daadwerkelijk massaal inslaan en geen maat weten te houden.

Contact naar aanleiding van de uitzending over vuurwerk op NPO3? Stuur me een bericht of bekijk mijn LinkedIn-profiel.

Bronnen:

  • Bastardi, A. en Shafir, E. (1998). On the pursuit and misuse of useless information. Journal of personality and social psychology, 75, 1, 19-32.
  • Van Dijk, E. en Zeelenberg, M. (2007). When curiosity killed regret: avoiding or seeking the unknown in decision-making under uncertainty. Journal of experimental social psychology, 43, 4, 656-662.

You Might Also Like

No Comments

Leave a Reply