Je loopt door een drukke winkelstraat. Een vriendelijke vrijwilliger van een goed doel glimlacht naar je. Je knikt, maar loopt snel door. Niet uit desinteresse, maar omdat je net in je telefoon zat. Appje van een collega. Of toch Instagram. Je wilde best geven, maar op een of andere manier voelde het niet als het juiste moment. Hoe kan dat?
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
Als specialist in consumentengedrag zie ik dit soort situaties vaak: gedrag dat je normaal zou vertonen, zoals een kleine donatie, blijft achterwege omdat je aandacht versnipperd is.
Smartphones zijn mentale multitools, maar maken ons tegelijkertijd minder gevoelig voor morele impulsen. De verklaring zit deels in cognitieve belasting: wanneer ons werkgeheugen bezig is met notificaties of informatieverwerking, is er minder ruimte voor empathie of altruïsme. En juist die gevoelens zijn nodig om iets te doen voor een ander.
Daarnaast speelt psychologische afstand een rol. Een goed doel dat je op straat aanspreekt voelt nabij en menselijk. Maar als je in je hoofd nog in een digitale omgeving zit, of al vooruit denkt naar je volgende stop, dan voelt de situatie minder urgent of persoonlijk. Geven verschuift van hart naar hoofd. En blijft dus vaak uit.
Wetenschappelijke onderbouwing
Hock, Bagchi en Brasel (2024) onderzochten in een reeks veld- en labexperimenten het effect van smartphonegebruik op donatiegedrag. Hun belangrijkste conclusie? Mensen die net hun telefoon gebruikten, zijn significant minder geneigd om een goed doel te steunen dan mensen die niets in handen hadden of bijvoorbeeld een notitieboekje vasthielden.
Dat effect bleek robuust over meerdere contexten. Zelfs als mensen de boodschap wel lazen of de actie begripvol vonden, bleven de donaties lager. De verklaring? Smartphonegebruik vergroot de cognitieve belasting en creëert psychologische afstand. Mensen zijn hierdoor minder emotioneel betrokken en zien minder persoonlijke verantwoordelijkheid. Een smartphone lijkt ons tijdelijk af te schermen van onze sociale reflexen.
Het artikel verwijst ook naar eerder onderzoek dat laat zien hoe cognitieve belasting altruïsme onderdrukt (bijv. Greene et al., 2001) en hoe technologie empathie kan afvlakken (Turkle, 2011). De onderzoekers pleiten daarom voor slimme ‘nudges’ in mobiele interfaces, of bewustwording van fysieke context, om geven gemakkelijker te maken.
Toepassingen in de praktijk
De inzichten uit dit onderzoek zijn waardevol voor fondsenwervers, UX-designers en beleidsmakers:
- Vermijd mobiele timing bij straatwerving
Laat straatvrijwilligers hun momenten kiezen. Spreek mensen eerder aan wanneer ze niet actief op hun telefoon zitten. Bijvoorbeeld net na het uitstappen uit de trein of bij het verlaten van een winkel. - Optimaliseer digitale doneerflows
Maak mobiele donaties intuïtief, eenvoudig en empathisch. Gebruik herkenbare gezichten, verhalen en duidelijke bedragen, om de psychologische afstand te verkleinen. - Gebruik fysieke signalen in digitale context
Een oproep tot donatie werkt beter als deze visueel ‘breekt’ met de rest van een mobiele omgeving, bijvoorbeeld door een fullscreen story of empathische micro-copy. - Voorkom overload aan informatie
Beperk de hoeveelheid tekst, buttons en keuzes op mobiele doneerpagina’s. Minder cognitieve belasting = meer ruimte voor altruïsme.
Menselijker zonder smartphone
We denken graag dat we altijd vrij en bewust kiezen om iets goeds te doen. Maar soms zit de barrière letterlijk in onze hand. Misschien is het tijd om onze smartphones niet alleen slimmer, maar ook menselijker te maken.
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Verder lezen: Hock, S. J., Bagchi, R., & Brasel, S. A. (2024). The mobile giving gap: The negative impact of smartphones on donation behavior. Journal of Consumer Research, 50(1), 67–85. https://doi.org/10.1093/jcr/ucae002
Greene, J. D., Sommerville, R. B., Nystrom, L. E., Darley, J. M., & Cohen, J. D. (2001). An fMRI investigation of emotional engagement in moral judgment. Science, 293(5537), 2105–2108. https://doi.org/10.1126/science.1062872
Turkle, S. (2011). Alone together: Why we expect more from technology and less from each other. Basic Books.
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
