“Tramal is een sterke pijnstiller. Het onderdrukt de pijnprikkels in het centrale zenuwstelsel. U merkt binnen een uur na het innemen van dit medicijn dat de pijnklachten verminderen. Helaas geeft een sterk medicijn als Tramal soms ook bijwerkingen.” Het is een tekst van DokterOnline die ook zo op de bijsluiter had kunnen staan. Recent wetenschappelijk onderzoek toont aan dat de waarschuwingen voor bijwerkingen op bijsluiters er onbedoeld toe kunnen leiden dat we als patiënt meer risico nemen dan we oorspronkelijk van plan waren.
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
De bijsluiter splitst de bijwerkingen uit die ‘zeer vaak’, ‘vaak’, ‘soms’ en ‘zelden’ voorkomen. Dat lijkt goed aan te geven waar we in meer of mindere mate rekening mee dienen te houden. Die bijwerkingen die ‘zeer vaak’ en ‘vaak’ voorkomen doen onbedoeld echter afbreuk aan het risico dat we ervaren op de bijwerkingen die ‘soms’ of ‘zelden’ voorkomen. Uit onderzoek blijkt dat de bijwerkingen die regelmatiger voorkomen ervoor zorgen dat we onbewust het idee krijgen dat de bijwerkingen die ‘soms’ of ‘zelden’ voorkomen nog veel zeldzamer zijn, ten opzichte van de bijwerkingen die vaker voorkomen. We gaan er dus vanuit dat we daar waarschijnlijk niet mee te maken zullen krijgen.
De experimenten tonen onder andere aan deelnemers bijwerkingen van medicijnen significant gevaarlijker beoordelen wanneer alleen de bijwerkingen die ‘zelden’ voorkomen werden genoemd […].
Contrast effect
Uit verschillende experimenten blijkt dat er een contrast effect ontstaat. We gaan er vanuit dat zeldzame bijwerkingen (veel) minder vaak voorkomen dan meer gebruikelijke bijwerkingen. Ten opzichte van de bijwerkingen die ‘zeer vaak’ voorkomen gaan we er vanuit dat het met de echt ernstige zaken wel mee zal vallen. We gebruiken de verschillende categorieën om die met elkaar te vergelijken, terwijl we die onafhankelijk van elkaar zouden moeten beoordelen. De experimenten tonen onder andere aan deelnemers bijwerkingen van medicijnen significant gevaarlijker beoordelen wanneer alleen de bijwerkingen die ‘zelden’ voorkomen werden genoemd, dan wanneer er bij diezelfde bijwerkingen ook de bijwerkingen die ‘zeer vaak’ voorkomen werden opgesomd
Andersom werkt het bovendien ook. In een ander experiment hadden deelnemers de keuze uit twee loterijen. Ze konden kiezen voor een loterij waarin ze alleen kans maakten op een mooie nieuwe televisie of een loterij waarin ze een iPad of een van de kleinere prijzen konden winnen. Een andere groep kon kiezen uit een loterij voor alleen een iPad of een loterij voor een televisie en verschillende kleine prijzen. In de beide gevallen (70% en 60%) koos de meerderheid voor de loterij waarin er slechts één grote prijs te winnen viel (TV of iPad).
Het toont aan dat we verwachten dat de kans op de hoofdprijs kleiner wordt als er ook kleinere prijzen te verdienen zijn. Ten opzichte van het winnen van een kleinere prijs voelt de kans op de hoofdprijs kleiner, omdat het contrast aangeeft dat we veel meer kans maken op een kleine prijs. In een loterij met alleen de hoofdprijs is dat contrast niet aanwezig, waardoor we er onbewust vanuit gaan dat we meer kans maken op de hoofdprijs.
Andersom doet de Staatsloterij er verstandig aan zoveel mogelijk nadruk te leggen op de miljoenenprijzen en prijzen van €100.000, in plaats van de tientjes en honderden euro’s die er te winnen zijn.
Alleen zeldzame bijwerkingen en miljoenenprijzen
DokterOnline.nl houdt er al slim rekening mee dat we onbewust een kleiner risico zien in de bijwerkingen die ‘zelden’ voorkomen, door daar slim bij aan te geven dat het gaat om 1 op de 1.000 mensen. Het contrast ten opzichte van ‘zeer vaak’ heeft minder effect, omdat er concrete aantallen bij worden genoemd. Dit is ook op de reguliere bijsluiter van belang. Zonder die toevoeging heeft het contrast effect groot effect en gaan we er vanuit dat de zeldzame bijwerkingen nog veel zeldzamer zijn dan in de praktijk zal blijken, waardoor we verwachten weinig risico te lopen en gemakkelijk medicijnen met pittige bijwerkingen slikken.
Andersom doet de Staatsloterij er verstandig aan zoveel mogelijk nadruk te leggen op de miljoenenprijzen en prijzen van €100.000, in plaats van de tientjes en honderden euro’s die er te winnen zijn. Door dit contrast zoveel mogelijk te voorkomen gaan we er onbewust vanuit dat we relatief meer kans maken om een hoofdprijs in de wacht te slepen.
Wil je het risico op bijwerkingen bij medicijnen inschatten? Probeer dat dan zoveel mogelijk in isolatie te doen. Lees bijvoorbeeld meteen de bijwerkingen die ‘zelden’ voorkomen en maak voor jezelf een afweging of je dat risico wilt lopen ten opzichte van het voordeel dat het medicijn oplevert. Met loterijen kun je aan de andere kant kanstechnisch beter helemaal niet meedoen. Wil je dat toch? Vind je het lastig om er van weg te blijven? Kijk dan goed naar zowel de kleine prijzen van een paar euro tot een paar tientallen euro’s, ten opzichte van de hoofdprijzen. Je zorgt er dan onbewust voor dat het je goed duidelijk wordt hoe klein de kans is om een hoofdprijs in de wacht te slepen.
Artikel met plezier gelezen? Help me het bereik te vergroten met een like op Facebook en. Zelf geen artikel meer missen? Abonneer je dan op de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de artikelen van die week van me ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Hsee, Christopher K. (1996), “The Evaluability Hypothesis: An Explanation for Preference Reversals between Joint and Separate Evaluations of Alternatives,” Organizational Behavior and Human Decision Processes, 67 (3), 247–57.
Khan, U. & Kupor, D.M. (2017). Risk (Mis)Perception: When Greater Risk Reduces Risk Valuation. Journal of Consumer Research, 43, 769-786.
Pleskac, Timothy J. and Ralph Hertwig (2014), “Ecologically Rational Choice and the Structure of the Environment,” Journal of Experimental Psychology: General, 143 (5), 2000–19.
No Comments