Wat als je een toeslag moet aanvragen, een afspraak moet plannen bij het UWV of niet mag vergeten te stemmen tijdens de verkiezingen? Of je ontvangt in januari een brief, dat je over een paar maanden belastingaangifte kunt doen. Taken die pas later kunnen worden uitgevoerd, waarvoor je even moet wachten tot het juiste moment. Voor veel mensen lijkt dat een kwestie van plannen, maar onderzoek van een econoom aan de Erasmus Universiteit Rotterdam laat zien dat er meer speelt: vooral mensen met een lager inkomen lopen relatief vaak vast.
2 sterren ** – Praktische informatie, gebaseerd op een achterliggende wetenschappelijke theorie
Ik was aanwezig bij de presentatie door dr. Jan Stoop op het ministerie van Financiën in Den Haag. Een interessante lezing, waarin hij zijn onderzoek en de resultaten toelichtte. Daar legde hij al meteen uit dat het niet gaat om ‘plannen’, maar om een ander type taak.
Het lijkt namelijk logisch om dit probleem onder ‘plannen’ te scharen. Toch draait het volgens Stoop vooral om het uitvoeren van een taak op een specifiek moment. Bij uitgestelde taken moeten mensen wachten. Dat wachten vergroot de kans dat de taak uiteindelijk helemaal niet wordt uitgevoerd. Vooral huishoudens met een lage sociaal-economische status (SES; lees: lagere inkomens en vermogens) blijken hier last van te hebben.
Het veldexperiment
Om dit te onderzoeken voerden Stoop en zijn collega’s een veldexperiment uit. Huishoudens konden €20 cash verdienen door een ansichtkaart terug te sturen.
- Controle: terugsturen mocht op elk gewenst moment
- Test: terugsturen moest binnen een kort tijdsbestek van vier dagen in de volgende maand
Daarnaast varieerde de timing: de week vóór of nádat salarissen en uitkeringen doorgaans worden ontvangen.
De resultaten waren opvallend:
- Huishoudens met lage SES stuurden in de controleconditie 30% van de kaarten terug. In de toekomstconditiezakte dit naar 17%.
- Huishoudens met hoge SES deden het beter: slechts van 39% naar 32%.
Met andere woorden: het uitstel had voor lage SES-huishoudens een veel groter negatief effect. Geen onwil, maar onvermogen. Zo stelt de onderzoeker.
Onvermogen bij armen
Beleidsmakers zijn vaak geneigd om dit soort gedrag te verklaren als ‘niet willen’ of ‘onverschillig zijn’. Het onderzoek laat zien dat dit onterecht is. Het gaat niet om onwil, maar om onvermogen. Wie in een kwetsbare positie leeft, mist vaker de ruimte om op het juiste moment in actie te komen.
Opvallend genoeg konden factoren als opleidingsniveau, financiële stress of schulden de verschillen niet verklaren. Er lijkt dus een dieper liggende gedragscomponent te spelen die ervoor zorgt dat uitgestelde taken bij lagere SES-huishoudens vaker mislukken.
Waarom dit belangrijk is
De gevolgen zijn groot. Denk aan:
- Het op tijd aanvragen van toeslagen of subsidies
- Het verlengen of opzeggen van abonnementen
- Het aangifte doen voor de belasting
Als de maatschappij dit gedrag verkeerd interpreteert, als onwil in plaats van onvermogen, ontstaan er onterechte verwijten en ongelijke kansen.
Voor beleidsmakers en organisaties ligt er daarom een belangrijke taak:
- Verkort de tijdsvensters waarin acties mogelijk zijn, zodat mensen eerder en vaker direct kunnen handelen
- Stuur herinneringen of nudges precies op het juiste moment
- Maak procedures simpeler, zodat de kans op afhaken kleiner wordt
In kwetsbare posities
Dit onderzoek laat opnieuw zien dat gedrag minder maakbaar is dan vaak gedacht. Vooral mensen in kwetsbare posities lopen vast op momenten dat er uitstel in het spel is. Juist dan is het belangrijk dat beleid rekening houdt met psychologische barrières. Want een samenleving die iedereen gelijke kansen wil bieden, moet begrijpen dat falen soms simpelweg het gevolg is van een onzichtbare drempel.
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
[nog te publiceren]
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
