Stel je voor: je werkt aan een ingewikkeld onderzoeksproject en hebt dringend een collega nodig. Om je te helpen met literatuuronderzoek, statistiek én het schrijven van een eerste concept. Alleen… die collega is geen mens, maar een AI-model zoals ChatGPT. Zou jij dat aandurven?
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
Onderzoek door specialisten in consumentengedrag wijst uit hoe generatieve AI zich razendsnel ontwikkelt tot een volwaardige onderzoeksassistent. Maar, hoewel AI belooft om sneller, goedkoper en efficiënter te werken, roept het ook wantrouwen op. Dat komt doordat we geneigd zijn om menselijke intentie toe te kennen aan systemen die daar helemaal geen bewustzijn voor hebben. Een fenomeen dat bekendstaat als anthropomorphisme. Combineer dat met onze behoefte aan controle (locus of control) en je snapt waarom sommige onderzoekers AI omarmen, terwijl anderen terughoudend blijven.
Wetenschappelijke onderbouwing
In hun artikel in de Journal of Consumer Psychology bespreken Blythe, McGraw en collega’s hoe AI het werk van gedragswetenschappers fundamenteel verandert. Ze reageren op een experiment van Tomaino et al. (2025), waarin AI als ‘cyborg collega’ werd ingezet om een volledig onderzoek uit te voeren. Helemaal, dus van hypothese tot eindverslag.
Hun conclusie? AI-modellen zoals ChatGPT kunnen het onderzoeksproces versnellen, versimpelen én goedkoper maken. Maar alleen als onderzoekers drie regels volgen: Ask it, Train it, Check it. Oftewel:
- Vraag het model naar zijn mogelijkheden en beperkingen
- Train het model met relevante achtergrondinformatie
- Controleer elke output grondig op fouten en aannames
Zeker bij complexe taken, zoals het schrijven van hypothesen of het ontwerpen van experimentele stimuli, blijven menselijke nuance, context en kritisch denken onmisbaar. AI is dus eerder een slimme stagiair dan een volwaardige co-auteur.
Toepassingen in de praktijk
Wat kun je hiermee als consument, marketeer of beleidsmaker?
- Voor marketeers: gebruik AI voor snelle conceptontwikkeling, maar laat een mens kritisch meelezen. AI kan goed brainstormen, maar niet oordelen.
- Voor onderzoekers: pas de Ask–Train–Check-methode toe. Vraag het model expliciet naar zijn sterktes en zwaktes voordat je het inzet.
- Voor beleidsmakers: stel duidelijke richtlijnen op voor het gebruik van AI in onderzoek en onderwijs. Transparantie en controle zijn essentieel om bias en fouten te beperken.
- Voor consumenten: wees je bewust van AI-gestuurde content. Of het nu gaat om nieuws, advertenties of productaanbevelingen. Niet alles wat ‘echt’ lijkt, is met menselijke zorgvuldigheid gemaakt.
AI is krachtig gereedschap
Generatieve AI is geen magische oplossing, maar een krachtig gereedschap, mits goed gebruikt. De vraag is dus niet óf je het moet gebruiken, maar hoe je dat doet. Wat zou jij aan een AI-collega toevertrouwen?
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Verder lezen: Blythe, P. A., Kulis, C., McGraw, A. P., Haenlein, M., Hewett, K., Yoo, K., Wood, S., Morwitz, V. G., & Huber, J. (2025). Comments on “AI and the advent of the cyborg behavioral scientist”. Journal of Consumer Psychology, 35(2), 316–328. https://doi.org/10.1002/jcpy.1453
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
