Stel: je leent een goede vriend 100 euro, omdat diegene het krap heeft deze maand. Een paar weken later zie je uiterst vrolijk op Instagram: “Eindelijk m’n favoriete game gekocht!” Je voelt irritatie. Niet vanwege het geld, maar… vanwege die game. Was dat nou nodig?
Herkenbaar? Wat gebeurt hier psychologisch?
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
Als expert in consumentengedrag zie ik een patroon dat vaak over het hoofd wordt gezien: wie geld uitleent, voelt zich deels eigenaar van dat geld. Zelfs als het inmiddels fysiek bij de ander ligt.
Dat komt doordat lenen, in tegenstelling tot geven of betalen, een tijdelijke overdracht is. Je verwacht het geld terug, en dus blijf je onbewust betrokken bij wat ermee gebeurt. Vooral als de lener het geld gebruikt voor iets hedonistisch, zoals een game, etentje of vakantie. In die gevallen kan dat wringen. Immers: jij liet iets los uit noodzaak, zij gebruiken het voor plezier.
Dat voelt oneerlijk.
Wetenschappelijke onderbouwing
Nieuw onderzoek van Angulo, Goldstein en Norton (2024) laat dit effect overtuigend zien. In zes experimenten onderzochten ze hoe mensen reageren als geld dat ze uitlenen wordt besteed aan hedonische versus functionele (utilitaire) aankopen.
Het resultaat? Leners werden structureel bozer als het geld werd gebruikt voor iets plezierigs in plaats van iets noodzakelijks. Zelfs als het volledige bedrag al was terugbetaald!
Dit komt volgens de onderzoekers door deserved oversight: de overtuiging dat je als uitlener recht hebt op zeggenschap over hoe het geld besteed wordt. En daar wringt het: de lener voelt zich eigenaar, maar de uitlener óók. Die asymmetrie, het verschil in ervaren eigenaarschap, zorgt voor spanning.
Praktische implicaties
Wat kun je hiermee?
- Consumenten: leen je geld van een vriend?
Wees dan open over je uitgaven. Zeker als die luxe zijn. Het voorkomt gedoe. - Marketeers: let op bij campagnes gericht op leningen of BNPL (Buy Now Pay Later)
Toon hoe uitgaven ‘verantwoord’ zijn, niet alleen verleidelijk. - Beleidsmakers: bij overheidssteun of bailouts (denk aan AIG of de coronasteun) verwachten burgers terughoudendheid en nut. Geen bonussen of wellnessweekenden.
Transparantie voorkomt woede.
Shakespeare zei het al
Lenen is meer dan een financiële transactie. Het is een psychologische dans om controle, verantwoordelijkheid en wederzijds begrip. Misschien is Shakespeare daarom nog altijd actueel:
“Loan oft loses both itself and friend.”
Zou jij er anders over denken als jouw geld werd gebruikt voor champagne in plaats van boodschappen?
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Verder lezen: Angulo, A. N., Goldstein, N. J., & Norton, M. I. (2025). Friendship fallout and bailout backlash: The psychology of borrowing and lending. Journal of Consumer Psychology, 35(1), 3–21. https://doi.org/10.1002/jcpy.1410
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
