Twee onschuldige glazen oogjes en daaronder een blije open mond; met een beetje fantasie krijgt de Mini Cooper gemakkelijk een schattig karakter. Waarom zien we eigenlijk een gezicht in iets dat in de praktijk uitsluitend bestaat uit plaatwerk, een paar stukken glas en wat andere materialen voor de grille? Het effect staat bekend als antropomorfisme en vindt z’n oorsprong in de Griekse woorden ánthrōpos (“menselijke”) en morphē (“vorm”). We zien een menselijke vorm in objecten, zoals een Mini Cooper, een stuk gesteente in een grot, een Disney-figuur, een mascotte of een robot.
Auto’s vormen voor velen een bekend voorbeeld, de kans is groot dat je de onderstaande BMW een tikkeltje boos vindt kijken. De auto heeft natuurlijk op geen enkele manier gevoel, laat staan emoties. Toch gaan we er vanuit dat de BMW er vanuit je achteruitkijkspiegel het liefst met alle geweld overheen wil wanneer je op de linkerbaan rijdt, terwijl de vrolijke Mini Cooper achter je geen vlieg kwaad zal doen.
We schrijven overigens niet alleen objecten menselijke eigenschappen doe, we doen datzelfde bij veel dieren. Apen bijvoorbeeld staan bekend om hun totaal andere emotionele uitdrukkingen dan mensen. Wij mensen tonen waardering aan de ander door te lachen en onze tanden te laten zien, een aap toont daarmee angst en ondergeschiktheid. Als het gevolg van antropomorfisme schrijven we de aap menselijke emoties en uitingen toe, waardoor er zoals enkele jaren terug in Diergaarde Blijdorp gevaarlijke situaties kunnen ontstaan.
Psychologische schema’s
Hoe komt dat, waarom zien we gezichten en menselijke trekken in allerlei objecten, dieren en bijvoorbeeld gesteenten in grotten? Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat het een belangrijke cognitieve bias is binnen onze waarneming van de wereld om ons heen. De literatuur stelt dat dit te maken heeft met de psychologische schema’s waarin we denken. We gebruiken die schema’s onbewust en automatisch om van andere mensen in te schatten hoe zij zich voelen en wat zij van plan zijn. De schema’s zorgen ervoor dat we kunnen voorspellen hoe de ander zal reageren, op basis van zijn of haar emotionele staat. Ons brein heeft die functie als het ware altijd aan staan, waardoor we dit ook toepassen op niet-menselijke dingen die we waarnemen. Deze psychologische schema’s ontwikkelen we al in een vroeg stadium als klein kind. Hierdoor zijn ze zeer prominent aanwezig en bovendien meer gedetailleerd dan informatie over niet-menselijke objecten om ons heen. Als het gevolg daarvan kunnen we ze ook op latere leeftijd vlot raadplegen in ons brein en krijgen de schema’s voorrang op meer objectieve informatie over niet-menselijke objecten. Het gevolg? We beoordelen objecten gemakkelijk alsof het andere mensen zijn, vooral wanneer die visueel menselijke eigenschappen lijken te hebben.
Antropomorfisme en marketing
Uiteraard zijn er bedrijven die hier handig gebruik van maken. Walt Disney is de meester op dit vlak, zowel in films als op televisie genieten we massaal van Mickey Mouse, Donald Duck en bijvoorbeeld meer recente titels als Cars en Planes. Kinderen (en volwassenen) schrijven menselijke emoties en trekken toe aan getekende figuren en objecten zoals auto’s of vliegtuigen. We ontwikkelen een band met die objecten en genieten van de avonturen die ze beleven. In hetzelfde rijtje kun je mascotte’s scharen, waardoor we bijvoorbeeld graag op de foto gaan met Storky van ADO Den Haag . Je zou het anders immers niet in je hoofd halen om anders met een levensgrote ooievaar op de foto te gaan.
Antropomorfisme biedt bovendien kansen met het oog op de toekomst, wanneer we waarschijnlijk meer gebruik zullen gaan maken van robots. In huis en op de werkvloer kunnen we steeds meer taken automatiseren, iets waar de zorgrobot een goed voorbeeld van is. Door de robot een paar ogen, een neus en een lief mondje te geven schrijven we daar automatisch menselijke eigenschappen aan toe. Bovendien krijgen we het gevoel dat we de intenties van de robot kunnen begrijpen en kunnen we ‘zien’ dat de robot geen kwaad in de zin heeft. Antropomorfisme houdt ons wat dat betreft aardig voor de gek, het is iets waar je niets aan kunt doen. Probeer maar eens te voorkomen dat je in de onderstaande afbeelding een verdrietige wieldop ziet.
Let op: antropomorfisme is wat anders dan personificatie, het is belangrijk om die twee begrippen goed uit elkaar te houden. Antropomorfisme beschrijft het toeschrijven van menselijke trekken en emoties aan niet-menselijke objecten zoals auto’s en gesteenten, terwijl personificatie datzelfde doet voor abstracte begrippen als landen of natuurlijke krachten (seizoenen, het weer, etc.). Antropomorfisme en personificatie lijken sterk op elkaar, het verschil zit ‘m in dat waar we de menselijke trekken aan toeschrijven.
Bronnen
Epley, Nicholas; Waytz, Adam; Cacioppo, John T. “On seeing human: A three-factor theory of anthropomorphism.”. Psychological Review 114 (4): 864–886. doi:10.1037/0033-295x.114.4.864.
Hutson, Matthew (2012). The 7 Laws of Magical Thinking: How Irrational Beliefs Keep Us Happy, Healthy, and Sane. New York, NY: Hudson Street Press. pp. 165–181. ISBN 978-1-101-55832-4.
Artikel met plezier gelezen? Deel het met je vrienden. Like me op Facebook en deel het artikel.
No Comments