Altijd in de verkeerde rij? Je bent niet de enige die het overkomt

Ben jij steevast degene die in de langzaamste rij gaat staan? Je bent niet de enige, ook al lijkt dat wellicht zo. Je hebt last van de Attentional Bias, waarmee je brein je voor de gek houdt. Je hebt selectieve aandacht voor wat er in jouw situatie gebeurt en hebt daardoor geen aandacht voor wat er niet gebeurt in jouw situatie en wat er om je heen gebeurt. De Attentional Bias geldt als een van de belangrijke ‘denkfouten’ die we maken, waarmee ons brein ons in diverse situaties op het verkeerde been zet.

Selectieve aandacht

Ons brein is beter in het verwerken van events dan in het verwerken van non-events. Laten we het voorbeeld met de langzaamste rij nemen. Je stelt ‘ik sta steevast in de langzaamste rij’. Met betrekking tot die claim bestaan er 4 mogelijke scenario’s:

1. Je staat in de rij en het blijkt inderdaad de langzaamste te zijn
2. Je staat in de rij en het blijkt niet de langzaamste te zijn
3. Je staat niet in de rij en het blijkt de langzaamste te zijn
4. Je staat niet in de rij en het blijkt niet de langzaamste te zijn

Je gaat in je claim slechts uit van het eerste scenario, dat je in de rij staat en het de langzaamste blijkt te zijn. De tweede mogelijke uitkomst negeer je, de derde en vierde uitkomst zijn waarschijnlijk niet eens in je opgekomen. Toch zijn er ook anderen die regelmatig in de langzaamste rij staan (of dat niet staan), zonder dat jij er aandacht voor hebt. Je bent wat dat betreft niet ‘steevast’ degene die in de langzaamste rij staat. Ons brein heeft moeite te verwerken wat er niet gebeurt (de rij blijkt een keer niet de langzaamste te zijn) en rekening te houden met situaties waar je zelf niet bij bent. Je beoordeelt slechts de rij waar jij in staat en mogelijk die naast je, je vergeet alle andere rijen voor kassa’s op dat moment.

In plaats daarvan verwerken we in ons brein uitsluitend de ‘passende’ data, dat wat aansluit bij onze overtuiging of het beeld dat iemand wil creëren. We slaan het automatisch op wanneer we inderdaad weer een keer in de verkeerde rij staan, waardoor het lijkt alsof dat altijd het geval is. De Attentional Bias toont op dit vlak overeenkomsten met de Confirmational Bias, waar ik later een keer op zal ingaan. We verzamelen als het ware ‘bewijs’ voor onze theorie, door slechts rekening te houden met dat wat in ons straatje past.

Voedingsproblemen en verslaafden

Het gevoel altijd de langzaamste rij te kiezen is een onschuldig voorbeeld van de Attentional Bias, mensen met voedingsproblemen en verslaafden hebben daar veel meer last van. Zij schenken in hun omgeving automatisch en onbewust onevenredig veel aandacht aan zaken waar zij eigenlijk vanaf dienen te blijven. Iemand met veel overgewicht die probeert af te vallen besteedt selectieve aandacht aan calorierijke (lekkere) voeding. De aandacht hiervoor maakt het moeilijker om er vanaf te blijven. Iemand die dat probleem niet heeft besteedt relatief minder aandacht aan die lekkere voeding en zal er dus ook gemakkelijker van afblijven. Een vergelijkbaar effect geldt voor mensen die roken en andere verslaafden, bijvoorbeeld aan alcohol en drugs. Met name wanneer zij willen stoppen zit de Attentional Bias ze in de weg. Alcohol in het straatbeeld of andere rokende mensen vallen hen extra op, waardoor ze eerder geneigd zijn daar zelf veel aandacht aan te besteden. Het is lastiger om er vanaf te blijven, dan voor mensen die er minder aandacht aan besteden en er als het ware aan voorbij gaan.

Wapen je tegen de Attentional Bias

Wil je je wapenen tegen de Attentional Bias? Vooral verzekeringsmaatschappijen staan bekend om het creëren van selectieve aandacht, voor situaties die (soms onterecht) een verhoogd risico schetsen. Een opstalverzekering, inboedelverzekering en autoverzekering zijn verplicht of zonder twijfel van toegevoegde waarde, net als een zorgverzekering en een overlijdensrisicoverzekering. Dat geldt echter niet voor de verzekering van je mobiele telefoon, een aanvullende dekking voor fysiotherapie of andere polissen voor zaken die minder voorkomen dan je zou denken.

Laten we als voorbeeld de verzekering voor je mobiele telefoon nemen. Die komt natuurlijk goed uit bij diefstal van je smartphone. Jaarlijks worden er zo’n 55.000 smartphones gestolen. Je hebt wat aan de verzekering wanneer jouw telefoon gestolen wordt (scenario 1). Je hebt er echter niets aan wanneer je telefoon niet gestolen wordt (scenario 2). Je hebt er tevens niets aan wanneer de telefoon van iemand anders gestolen wordt (scenario 3) of wanneer de telefoon van iemand anders niet gestolen wordt (scenario 4). In Nederland bezitten 10 miljoen mensen een smartphone. De kans op scenario 1 is heel veel keer kleiner dan die op scenario 2, 3 en 4. De Attentional Bias leidt ertoe dat we in ons brein alleen scenario 1 verwerken en beoordelen, wanneer we een keuze willen maken om wel of geen verzekering af te sluiten. We denken aan een vriend van wie de telefoon recent gestolen is (Availability, een andere ‘denkfout’ binnen de psychologie) en gaan voorbij aan al onze vrienden van wie de telefoon nog nooit gestolen is.

Verzekeringen zijn van vooral toegevoegde waarde wanneer ze ondanks een laag risico een (zeer) hoge impact hebben, bijvoorbeeld wanneer je huis afbrandt, je een ongeluk veroorzaakt of je voor tienduizenden euro’s aan zorg nodig hebt. Ondanks de Attentional Bias is het in die gevallen toch een goed idee een verzekering af te sluiten, in veel andere gevallen is dat niet zo. Zorg ervoor dat je bewust nadenkt over de 4 verschillende scenario’s en bepaal aan de hand daarvan of je inderdaad steevast in de verkeerde rij staat en of het verstandig is om een verzekering af te sluiten. Het helpt je uiteindelijk betere keuzes te maken.

Kijktip: Victor Mids presenteert op maandagavond Mindf*ck, waarin hij wetenschap combineert met illusionisme. In de aflevering van 4 januari deed hij een kaarttruc waaraan je thuis kunt deelnemen (skip naar 6:35). Hij vraagt je een kaart te selecteren, uit 5 beschikbare speelkaarten. Vervolgens neemt hij 1 kaart weg en toont hij er 4. En warempel! De kaart die jij koos is verdwenen. Is het magie? Het is change blindness, in combinatie met de Attentional Bias. In het programma zie je vanaf 8:25 waarom jouw kaart verdwenen was. Alle kaarten waren verdwenen! Je brein lette echter alleen op de kaart die jij koos, niet op de rest van de situatie. Je richtte je uitsluitend op scenario 1, waardoor je miste hoe je voor de gek werd gehouden.

Artikel met plezier gelezen? Deel het met je vrienden. Like me op Facebook en deel het artikel.