“Ik zei het toch?” Waarom is het achteraf zo makkelijk praten?

“We hadden Verstappen moeten zien winnen op landelijke tv,” aldus directeur Jan de Jong van de NOS. Hij is man mening dat de Grand Prix van Spanje live op NPO1 te zien had moeten zijn, in plaats van alleen bij Ziggo Sport. Dat is achteraf natuurlijk makkelijk praten nu we weten dat hij de overwinning behaalde. Hoe komt dat eigenlijk, dat het achteraf zo gemakkelijk praten is? Het heeft te maken met de hindsight bias.

2 sterren ** – Praktische informatie, gebaseerd op een achterliggende wetenschappelijke theorie

De hindsight bias laat zich niet zo lekker vertalen, maar je zou het net als hoogleraar psychologie aan de Universiteit Maastricht Harald Merckelbach kunnen omschrijven als de ‘ik-zag-het-aankomen-illusie’. De bias geeft ons achteraf het idee dat de uitkomst van een gebeurtenis of situatie op voorhand voorspelbaar was. Jan de Jong van de NOS stelt dat we de Grand Prix van Spanje op NPO1 hadden moeten uitzenden, omdat hij er nu achteraf vanuit gaat dat het vooraf gemakkelijk te voorspellen was dat Max Verstappen zou gaan winnen. Dat de twee beste auto’s uit het veld al in de eerste ronden uitvielen en het maar de vraag was of Verstappen anders had kunnen winnen laat hij voor het gemak even voor wat het is.

Gevaarlijke beoordelingen

Voetbalanalisten en politici hebben het haast tot een kunst verheven om achteraf aan te geven dat ze het allemaal allang aan zagen komen. Achteraf is het in veel gevallen makkelijk praten en dat hoeft lang niet altijd gevolgen te hebben.

Dat risico bestaat echter wel wanneer het gaat om medische situaties of gerechtelijke procedures. Een medische misser is ontzettend vervelend, maar niet altijd te voorkomen. Hoogleraar Harald Merckelbach beschrijft wat er kan gebeuren als een radioloog een longfoto bekijkt en de patiënt gezond verklaart, waarna die enige tijd overleefd. Met kennis van het overlijden zal een andere radioloog anders naar de longfoto kijken en waarschijnlijk eenvoudig op een afwijking wijzen. Resultaat? Het onterecht afvallen van de radioloog die de afwijking op voorhand miste. De hindsight bias maakt het gemakkelijk om met de kennis van het inmiddels overlijden van de patiënt op de afwijking te wijzen. Het is maar de vraag of de tweede radioloog dat op voorhand ook gelukt was.

Onderzoek naar de hindsight bias in de jaren ’70 toonde aan dat dit effect voorkomt uit de beschikbaarheidsheuristiek en de representativiteitsheuristiek. We overschatten achteraf onze mogelijkheden om op voorhand een onzekere uitkomst te voorspellen. Daarom lijkt het achteraf ontzettend logisch, terwijl we op voorhand niet kunnen voorzien hoe zich iets zal ontwikkelen.

De hindsight bias voorkomen

De hindsight bias valt niet of nauwelijks te voorkomen. Er is door verschillende wetenschappers onderzoek gedaan naar methoden, maar zonder effectief en bruikbaar resultaat. Om de bias te omzeilen zou je in ieder geval de uitkomst van een situatie niet mogen weten en dien je vervolgens de keuze te maken zoals die er op voorhand lag. In het geval van Max Verstappen mag je dus nog niet weten dat hij de race wist te winnen en dien je dan te besluiten of je de race live op NPO1 zou willen uitzenden. De hindsight bias maakt het je nu echter al moeilijk, aangezien je inmiddels weet dat er überhaupt een kans bestaat dat Verstappen zal winnen (want na het uitvallen van de twee snelste auto’s en een goede race lukte dat).

In de medische en juridische sector is dat gelukkig iets gemakkelijker. Een tweede radioloog hoeft niet op de hoogte te zijn van het overlijden van de patiënt en kan gevraagd worden een beoordeling te doen. Hij zou dan alleen de eerste longfoto moeten ontvangen, om op basis daarvan aan te geven of er een behandeling nodig is. Door dat regelmatig te doen bij zowel goede als slechte beslissingen van andere artsen ontstaat er een meer betrouwbare controle op elkaar.

Artikel met plezier gelezen? Like me op Facebook en lees wekelijks slimme psychologische tips die je direct kunt inzetten.

Wetenschappelijke bronnen

Fischhoff, B. (2007) “An early history of hindsight research”. Social Cognition, 25, 10-13. doi:10.1521/soco.2007.25.1.10