Wie een groot aantal glazen bier drinkt zal zich al snel dronken voelen of daar in ieder geval wat aangeschoten van raken. Dat lukt echter ook wanneer je alcoholvrij bier drinkt, mits je het idee hebt dat er wel alcohol in zit. Ons brein gaat er dan vanuit dat er alcohol in het bier zit, waardoor het daar grotendeels op reageert zoals dat bij bier met alcohol zou gebeuren. Een absoluut placebo-effect, dat zich laat verklaren aan de hand van selectieve perceptie.
We zijn doorgaans behoorlijk overtuigd van onze eigen kwaliteit. We rijden beter dan gemiddeld, maken weinig fouten wanneer het gaat om spelling en behoren binnen ons vakgebied tot de absolute experts. Statistisch gezien is het simpelweg onmogelijk dat we het allemaal bij het juiste eind hebben als 95% van de mensen aangeeft dat ze beter rijden dan de gemiddelde bestuurder in een land. Hoe komt het dat we onszelf zo overschatten? Heeft dat een functie en kunnen we er iets aan doen? Ik duik als Consumentenpsycholoog in het Lake Wobegon-effect: het effect van zelfoverschatting.
Het is de laatste minuut van Frankrijk – Zwitserland tijdens EURO 2016. De Fransen zijn gastheer en vanwege 0 – 0 op het bord lijkt er een gelijkspel uit te komen. De Fransen worden op die manier groepswinnaar en treffen een relatief gemakkelijke tegenstander in de achtste finales. Bacary Sagna van de Fransen trekt de Zwitserse Blerim Dzemaili in het strafschopgebied aan z’n shirt en ontneemt ‘m zo een scoringskans. Penalty? Nee, de scheidsrechter besluit door te laten spelen: niets aan de hand. Zo’n onterecht niet gegeven penalty voelt voor een scheidsrechter stukken minder ongemakkelijk dan een eventueel onterecht wel gegeven penalty, dus bij twijfel heeft hij de neiging niets te doen. Hoe dat komt? Daar ligt psychologisch de omission bias aan ten grondslag.
Een paar maanden geleden werd bekend dat veel stoplichten voor fietsers helemaal niet in verbinding staan met de knoppen waar we graag op drukken om zo snel mogelijk voor het groene licht te zorgen. Het bleek uit onderzoek van Liesbeth Rasker van Amayzine, die enorm gefrustreerd raakte van de stoplichten bij haar in Amsterdam. De reden dat gemeenten die knoppen wel gewoon laten staan? De Illusion of Control maakt ons een stukje rustiger en voorkomt dat we door rood rijden.
Trots op je IKEA-kast? Het is pure psychologie
3 juni 2016IKEA heeft een geweldig business-model. Het bedrijf slaagt erin klanten zelf hun benodigde materialen bij elkaar te laten zoeken in het magazijn, na door een overweldigende showroom te zijn gelopen. Die klanten gaan thuis vervolgens zelf met hun nieuwe kast of andere aanwinst aan de slag. En daar zit een belangrijk onderdeel van het business-model. Het IKEA-effect zorgt ervoor dat we ontzettend blij zijn met meubilair dat we zelf in elkaar hebben gezet.
Framing is een bekende beïnvloedingsstrategie. De wijze waarop we informatie presenteren is van grote invloed op de keuzes die we maken. We hebben liever 95% suikervrije cola dan cola die 5% suiker bevat en een boete voor een te late registratie activeert ons beter dan een korting voor tijdig inschrijven. Het is de meest pure vorm van framing: de gekozen presentatievorm beïnvloedt ons gedrag.
“De maan dwingt je vandaag om af te remmen en de focus naar binnen te keren. Je hebt het de afgelopen tijd razend druk gehad met werk en sociale afspraken, Waterman. Dit is het moment om weer helemaal tot jezelf te komen. Ga op zoek naar evenwicht.” Aldus mijn horoscoop voor dinsdag 26 april. Of woensdag 27 april, donderdag 28 april of vrijdag 29 april. Het had waarschijnlijk weinig uitgemaakt. Een horoscoop is voldoende vaag om ons er zonder problemen toch voldoende in te herkennen. Dit is het gevolg van het psychologische Barnum-effect.
Na de lunch vraag je om de rekening, de serveerster brengt je de bon die aangeeft dat je €25 af dient te rekenen. Je betaalt met een briefje van €20 en een briefje van €10. De serveerster komt terug met het wisselgeld en heeft daarvoor verschillende opties, laten we er 2 onder elkaar zetten:
- 5 muntjes van €1
- 1 briefje van €5
Waarom kun je een Mama Appelsap nooit meer niet-horen?
11 maart 2016
“Mama Say, mama Sa, Mama Appelsap”. Dat was uiteraard niet wat Michael Jackson zong, maar eenmaal op die manier beluisterd kom je er nooit meer vanaf. Met de juiste ondertitels of aankondiging vooraf horen we vreemde Nederlandse uitspraken in Engelse songteksten. Het gaat bovendien niet om een eenmalig grapje. Zoals Timur Perlin in 2015 al aangaf in DWDD gaat het om ‘onherstelbare beschadigingen’ van nummers, we kunnen het niet meer niet-horen.