Stel je voor, je gaat als vrouw solliciteren. Een vriendelijke man verwelkomt je en zegt nog even koffie te gaan halen. Even later komt de man terug en kan het sollicitatiegesprek beginnen. Hij vraagt je of je het makkelijk kon vinden. En wat je aansprak in de vacature. Tot zo ver niets aan de hand. Maar dan stelt hij de volgende vraag: ‘heb je een vriend?’ Je reageert wat verbaasd, die had je niet aan zien komen. Vervolgens vraagt hij je of je weet dat mensen jou aantrekkelijk vinden. En of je vindt dat vrouwen een bh zouden moeten dragen als ze gaan werken. Zou jij blijven antwoorden?
1 ster * – Eenvoudig toe te passen, begrijpelijk zonder enige achtergrond
De kans is groot dat je inschat zeker niet te gaan antwoorden. Maar liefst 68% van de mensen in een onderzoek met de bovenstaande opzet gaf aan geen antwoord te geven op zulke vragen. Wat denkt die man wel?
Het is een stellige overtuiging. De man stelt ethisch onverantwoorde vragen, dus niemand zal je erop aankijken dat je die niet beantwoordt.
Toch werkt het in de praktijk niet zo. Toen de onderzoekers het experiment daadwerkelijk uitvoerden liep het namelijk heel anders. Maar liefst 0% (!) van de vrouwen weigerden te antwoorden toen het er echt om ging. Alle deelnemers gaven gewoon antwoord, al voegde een deel toe dat ze de vragen (erg) ongepast vonden.
Gedrag in drie fasen
Het toont aan dat ethisch gedrag door drie fasen gaat:
- Vooraf: dat wat je zal doen
Als je toekomstig gedrag moet inschatten ga je uit van ethische waarden en normen. Je beoordeelt de situatie abstract en van afstand, dus houdt vast aan wat je belangrijk vindt (niet antwoorden op ongepaste vragen). - Tijdens: dat wat je echt doet
Eenmaal tijdens het sollicitatiegesprek zit je er middenin. Het is heel concreet en dichtbij, dus jouw ethische waarden en normen verdwijnen naar de achtergrond. Het is ontzettend moeilijk vast te houden aan wat je belangrijk vindt (je antwoordt op de ongepaste vragen). - Achteraf: dat wat je zou willen hebben gedaan
Na afloop ervaar je weer meer afstand, dus de abstracte denkwijze keert terug. Jouw ethische waarden en normen worden weer belangrijker. Je had graag vastgehouden aan wat je belangrijk vindt (en je zal de volgende keer in zo’n situatie zéker geen antwoord geven, denk je).
Ethiek is heel ingewikkeld
Het beschreven experiment las ik in het boek Blind Spots van Max Bazerman en Ann Tenbrunsel. Ze beschrijven waarom het zo lastig is om je ethisch te gedragen. En waarom de meeste mensen afwijken van hun idealen als het er echt om gaat. In het laatste hoofdstuk delen ze een aantal tips om daar beter mee om te gaan.
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
