Hoe leiden teveel cadeaus voor kinderen mogelijk tot materialisme op latere leeftijd?

Waar worden kinderen over het algemeen echt blij van, wat zijn voor hen de hoogtepunten van het jaar? Veel kinderen zullen vooral de eigen verjaardag, Sinterklaas of het kerstfeest met de Kerstman zeggen te waarderen. Dat zijn de immers de momenten waarop we ze verwennen met cadeaus. Zou het daar echter inderdaad om moeten gaan? Ouders lopen het gevaar hun kinderen teveel te verwennen, iets dat uiteindelijk kan leiden tot een vorm van verwaarlozing. Onder andere onderzoek van Sanne Opree van de Universiteit van Amsterdam toonde in 2012 al aan dat materialisme bij kinderen niet per se hoeft te leiden tot ontevredenheid. Zij richtte zich in haar onderzoek vooral op de invloed van reclame op kinderen. Wat zijn echter de gevolgen op de lange termijn van een opvoedstijl op basis van diverse cadeaus voor kinderen, of een teveel aan afwijzing en gebrek aan ouderlijke warmte? Dat is waar ik als consumentenpsycholoog voor je in duik, aan de hand van een artikel van Richins & Chaplin (2015).

Ouders bieden kinderen in eerste instantie onderdak, voeding en ouderlijke warmte. Met name dit laatste blijkt echter ook steeds vaker uit cadeaus als elektronische gadgets, trendy kleren en andere materialistische cadeaus. We belonen kinderen met mooie spullen voor een goed diploma, voor een sportieve prestatie of andere behaalde doelen. Het meest opvallende voorbeeld dat ik zelf ooit langs de lijn van het voetbalveld hoorde was dat een vader zijn zoon €1 per gescoord doelpunt in het vooruitzicht stelde, mogelijk alvast een goede basis voor materialisme op latere leeftijd.

Opvoedstijl, opvoedtechnieken en materialisme

Het is van belang om de wijze van opvoeden door ouders te onderscheiden in een algemene opvoedstijl en specifieke opvoedtechnieken. Kenmerken van een geslaagde opvoedstijl zijn bijvoorbeeld acceptatie en responsiviteit, vaak samengevat als ‘ouderlijke warmte’. Het is daar binnen aan de andere kant van belang om iets als afwijzing juist te voorkomen (Rohner, 2004).

Specifieke opvoedtechnieken kunnen bijvoorbeeld bestaan uit het bijbrengen van eerlijkheid, respect voor anderen en de neiging tot samenwerking. Ouders kunnen daarnaast gebruik maken van disciplinaire maatregelen om kinderen de positieve waarden zoals doorgegeven laten internaliseren, zij raken daar als het ware intrinsiek van overtuigd.

Met name beloningen spelen op dit vlak een grote rol, een beloning leert ons immers dat we goed gedrag vertonen, of wanneer we succes hebben. Deze beloningen zouden zoveel mogelijk intrinsiek van aard moeten zijn, een extrinsieke beloning kan immers de waarde van intrinsieke motivatie ondermijnen. Krijgen kinderen een mooie nieuwe brandweerauto omdat ze goede rapportcijfers kunnen overleggen? Dan ondermijnt dat de intrinsieke motivatie om goed ons best te doen. Zouden we een volgende keer geen nieuwe brandweerauto meer krijgen voor een goed rapport Dan bestaat het risico dat de totale motivatie verdwijnt, de intrinsieke motivatie is immers al teniet gedaan waardoor we volledig op basis van excentrieke beloningen handelen. Dat is uiteraard een sterk aangezet voorbeeld, maar het geeft de werking van het effect mooi weer.

Material parenting of childhood insecurity

In het onderzoek ‘Material parenting: how the use of goods in parenting fosters materialism in the next generation’ gebruiken Richins & Chaplin (2015) verschillende experimenten om na te gaan op welke manier de opvoedstijl van invloed kan zijn op eventueel materialisme op latere leeftijd. Zij onderzoeken zowel material parenting als childhood insecurity, twee ‘pathways’ waardoor kinderen op latere leeftijd te maken kunnen krijgen met materialisme.

Dit eerste conceptualiseren zij via de Material Parenting Pathway, een opvoedstijl waarin materialistische beloningen en bestraffingen een grote rol spelen binnen de opvoeding van kinderen. Het is de ouderlijke warmte die ouders uit willen stralen, die hen leidt naar het aanbieden van cadeaus (Clarke, Dawson & Bredehoft, 2014). We kennen dit uit de praktijk bijvoorbeeld van ouders die weinig tot niet thuis zijn, of gescheiden ouders die beiden willen laten zien hoeveel ze van hun kinderen houden. Veel van deze ouders overladen hen met cadeaus, zowel conditioneel als niet-conditioneel. Conditionele cadeaus volgen op een prestatie door kinderen, bijvoorbeeld bij een goed rapport of een belangrijke sportprestatie. Niet-conditionele cadeaus vinden zomaar plaats, kinderen krijgen cadeaus om de ouderlijke warmte en liefde van hun ouders duidelijk te maken, zonder directe aanleiding. Dit kan uiteraard leiden tot een ‘gewoonte’, waarbij het ‘normaal’ wordt om eens in de zoveel tijd een cadeau te ontvangen.

Binnen material parenting maken ouders bovendien gebruik van materialistische bestraffingen, waarmee zij de waarde die kinderen toehechten aan materialistische zaken verder groeit. Begaat een kind een overtreding of is er sprake van ongeoorloofd gedrag? Dan kunnen ouders ervoor kiezen het gebruik van de PlayStation of bepaald speelgoed te verbieden. Dit draagt net zo goed bij aan het mogelijke materialisme op latere leeftijd als het verstrekken van cadeaus als beloningen, kinderen zullen meer waarde hechten aan de spullen die zij bezitten en tijdelijk niet mogen gebruiken.

Aan de andere kant onderzoeken de auteurs van het artikel de Insecurity Pathway, gebaseerd op zowel persoonlijke als sociale onzekerheid bij kinderen. Deze onzekerheid volgt uit afwijzing door ouders, via het niet erkennen van prestaties of het onvoldoende aanbieden van ouderlijke warmte. Het onderstaande model (klik voor vergroting) laat de onderlinge relaties goed zien. Het onderste gedeelte beschrijft de Insecurity Pathway, een gebrek aan ouderlijke warmte dat leidt tot meer persoonlijke en sociale onzekerheid, net als een teveel aan ouderlijke afwijzing. Via de Material Parenting Pathway of het Insecurity Pathway kan er uiteindelijk materialisme ontstaan bij kinderen, die tijdens hun volwassenheid tot uiting komt.

Het bijzondere hieraan is dat de ouderlijke warmte dus twee kanten op kan werken. Enerzijds kan een teveel hieraan (via het aanbieden van cadeaus) leiden tot uiteindelijk materialisme, terwijl een tekort hieraan via persoonlijke of sociale onzekerheid tevens kan leiden tot materialisme. Hoe kun je als ouders het best omgaan met ouderlijke warmte en zorgen voor een goede ontwikkeling van je kleine? Dat blijkt uit de verschillende experimenten, hier kom ik verderop in het advies voor in de praktijk op terug.

Cadeaus en ons zelfbeeld

Hoe kunnen de beide pathways leiden tot uiteindelijk materialisme? Dat is iets dat we vanuit de consumentenpsychologie kunnen proberen te verklaren. Het ontvangen van cadeaus zal bijdragen aan de vorming van ons zelfbeeld. De cadeaus laten kinderen blijken wanneer zij succes hebben, waardoor zij hun succes (zelfbeeld) uiteindelijk kunnen kunnen meten aan de cadeaus die zij wel of niet ontvangen. Met name kinderen leren enorm veel bij en maken zich veel vaardigheden eigen, waardoor het zelfbeeld nog uitstekend te kneden valt. Het valt voor hen niet mee om een goed zelfbeeld te creëren, waardoor de ontvangst van cadeaus een handige snelkoppeling vormt om daar een beter beeld van te krijgen.

Een risico dat op de loer ligt is de waarde die kinderen hechten aan de cadeaus die zij ontvangen voor de vaardigheden die zij zich eigen maken, ten opzichte van de waarde die zij hechten aan het behalen van die vaardigheden op zich. Hun bezittingen vertellen dan al op jonge leeftijd wie ze zijn, in plaats van de vaardigheden die zij bezitten. Kinderen kunnen dit meenemen binnen hun volwassen leven en een vorm van materialisme ontwikkelen (Richins, 2011).

Advies voor in de praktijk

Wat kan consumentenpsychologie bijdragen aan de juiste opvoedstijl, of specifieke tactieken om kinderen op te voeden? Het is in ieder geval van belang om op te passen met conditionele en niet-conditionele beloningen, net als materialistische bestraffingen voor kinderen. Ouders lopen hiermee het risico dat kinderen teveel waarde gaan hechten aan deze spullen in plaats van hun successen of vaardigheden zelf. Des te meer intrinsiek de motivatie blijft, des te kleiner het risico op materialisme op latere leeftijd.

Het bijzondere van dit onderzoek is dat het aantoont dat ouderlijke warmte zowel bij een teveel als een tekort kan leiden tot materialisme op latere leeftijd. Het blijkt uit de experimenten echter dat een teveel of een tekort hieraan van invloed is op verschillende mogelijke oorzaken van materialisme. De Material Parenting Pathway is van invloed op de succes-factor binnen het materialisme, een teveel aan cadeaus kan ertoe leiden dat we ons succes op latere leeftijd aan de extrinsieke beloningen zullen afmeten. De Insecurity Pathway is echter van invloed op de geluk-factor binnen materialisme, een teveel aan afwijzing door ouders op jonge leeftijd leidt via persoonlijke en sociale onzekerheid tot een gevoel van ontevredenheid, wanneer we te weinig bezitten. Dit heeft op die manier invloed op ons gevoel van happiness op latere leeftijd.

Zorg er als ouders wat dat betreft voor dat je kinderen zoveel mogelijk beloont met intrinsieke waardering, probeer weg te blijven van cadeaus voor bepaalde successen. Zorg er tegelijkertijd voor dat je er bent voor de kinderen en je eventuele bestraffingen niet materialistisch maakt. Een goede band met de kinderen voorkomt ouderlijke afwijzing en maakt het via bijvoorbeeld trots of aandacht mogelijk om een kind te waarderen voor geleverde prestaties. Dit voorkomt dat kinderen op latere leeftijd hun succes zullen afmeten aan hun bezittingen, terwijl ze daarnaast gelukkig kunnen zijn zonder veel mooie spullen te bezitten, zij genieten dan vooral van de warmte van familie om hen heen.

Bronnen

Clarke, J.I., Dawson, C. & Bredehoft, D. (2014). How Much Is Too Much? Raising Likeable, Responsible, Re- spectful Children—from Toddlers to Teens—in an Age of Overindulgence. Boston: Da Capo Press.

Richings, M.L. (2011). Materialism, Transformation Expectations, and Spending: Implications for Credit Use. Journal of Public Policy and Marketing, 30, 141–156.

Richins, M.L. & Chaplin, L.N. (2015). Material parenting: how the use of goods in parenting fosters materialism in the next generation. Journal of Consumer Research, 41, 1333-1357.

Rohner, R. P. (2004). The Parental ‘Acceptance-Rejection Syndrome’: Universal Correlates of Perceived Rejection. American Psychologist, 59, 830–840.