Controle is fijn. Sterker nog, alleen al een gevoel van controle draagt bij aan ervaren rust en geluk. Dat gevoel van controle kan echter om verschillende redenen onder druk komen te staan. Vooral bij controlfreaks, waarvan je er wellicht zelf eentje bent. Mogelijk ben je als ware controlfreak zelfs door de titel getriggered om dit te lezen, omdat je immers moet weten waarom je zoveel schoonmaakspullen je in huis hebt. Je wilt de controle over die informatie en het open eindje afsluiten. Dat komt goed: drie wetenschappers en specialisten in consumentengedrag deden 4 experimenten om dat uit te zoeken.
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
Het blijkt uit die experimenten dat ons aankoopgedrag in verschillende situaties bijdraagt aan het compenseren voor dat wat we missen. Dat is lekker vaag natuurlijk, maar het betekent in dit geval concreet dat we bepaalde producten kunnen kopen om ons gevoel van ervaren controle te herstellen. Zodra we de grip of controle verliezen zoeken we naar probleemoplossend gedrag. Dat kan gaan om het maken van puzzels en het zoeken naar oplossingen, maar ook om de aankoop van producten met hetzelfde effect. Uit de experimenten blijkt dat utilitaristische (dat wat je nodig hebt) producten hieraan bijdragen. Bijvoorbeeld schoonmaakspullen zorgen voor probleemoplossende aankopen, waarmee je voor een gevoel van gebrek aan controle kunt compenseren.
Gebrek aan controle
Je hoeft overigens geen controlfreak te zijn om een gebrek aan controle te ervaren. Dit ontstaat bijvoorbeeld al als we in de file staan of we op Schiphol in een lange rij dienen aan te sluiten. Uit onderzoek blijkt dat we zoeken naar mogelijkheden om de controle te herstellen.
Uit eerdere onderzoeken blijkt bijvoorbeeld dat deelnemers aan experimenten met een gebrek aan ervaren controle sneller patronen zien in afbeeldingen met daarop willekeurige patronen. Om vergelijkbare redenen blijkt dat proefpersonen in experimenten die een gebrek aan controle ervaren langer door blijven zoeken naar de oplossing van oplosbare anagrammen, dan proefpersonen die geen gebrek aan controle ervaren.
Zodra we een gebrek aan controle ervaren zoeken we naar probleemoplossend gedrag, om daarvoor te kunnen compenseren. Dat kan betekenen dat we vaker en langer puzzelen (hallo liefhebbers van Sudoku en andere puzzel-games!) of dat we ons aankoopgedrag aanpassen. Het blijkt namelijk dat we meer utilitaristische spullen kopen, zoals schoonmaakartikelen.
Voorkeur voor functionele sneakers
In de experimenten werd overigens niet alleen getest met schoonmaakartikelen. In een van de experimenten werd een derde van de deelnemers gevraagd zich een situatie te herinneren waarin ze geen controle hadden, een derde werd niks gevraagd en een derde werd gevraagd zich een situatie te herinneren waarin ze veel controle hadden. Vervolgens kreeg de ene helft een paar sneakers te zien waarbij de stilistische eigenschappen waren uitgelicht, terwijl de andere helft dezelfde sneakers zag waarbij de functionele eigenschappen waren uitgelicht. En wat bleek? Zij met een gebrek aan ervaren controle waren significant enthousiaster over de sneakers waarbij de functionele aspecten werden uitgelegd.
Let op: andersom blijkt het niet te werken. In een situatie van veel ervaren controle kiezen we niet voor de hedonistische producten, de tegenhanger van utilitaristisch. Spullen die we nodig hebben helpen dus wel de controle te herstellen, maar eenmaal in-control hebben de hedonistische keuze op dat vlak geen meerwaarde.
De rol van de marketeer: psychologische beïnvloeding
Een inzicht als dit is interessant voor marketeers die hun producten aan de man willen brengen, net als consumenten die zich daar tegen willen wapenen. Het is als marketeer van utilitaristische producten (schoonmaakartikelen, huishoudelijke producten) de moeite waard om in de verschillende vormen van communicatie aan te sturen op een gebrek aan ervaren controle. Benadruk bijvoorbeeld de enorme klus die de voorjaarsschoonmaak ieder jaar is of geef aan dat het zonder die speciale stofzuiger haast onmogelijk lijkt om het huis netjes op orde te houden voor de visite die komend weekend voor de deur staat.
Tegelijkertijd helpt het inzicht je als consument je eigen gedrag beter te begrijpen. Ben (of ken) je een controlfreak? Houd er dan rekening mee dat er verschillende strategieën bestaan om voor dat gebrek aan ervaren controle te compenseren. Pas op met zomaar te gaan winkelen (online en fysiek) en ken bijvoorbeeld de kracht van lastige puzzels die je kunt gaan oplossen om probleemoplossend bezig te zijn. Staat de berging inderdaad vol met schoonmaakartikelen terwijl je die lang niet allemaal gebruikt? Dan wordt het dus tijd om een Sudoku-app of andere puzzel-app te installeren.
Artikel met plezier gelezen? Help me het bereik te vergroten met een like op Facebook en. Zelf geen artikel meer missen? Abonneer je dan op de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de artikelen van die week van me ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Chen, C.Y., Lee, L. & Yap, A.J. (2017). Control Deprivation Motivates Acquisition of Utilitarian Products. Journal of Consumer Research, 43, 1031-1047.
Inesi, Ena, Simona Botti, David Dubois, Derek D. Rucker, and Adam D. Galinsky (2011), “Power and Choice: Their Dynamic Interplay in Quenching the Thirst for Personal Control,” Psychological Science, 22 (8), 1042–8.
Thompson, Suzanne C. (2009), “The Role of Personal Control in Adaptive Functioning,” in Oxford Handbook of Positive Psychology, 2nd Edition, ed. R. Charles Snyder and Shane J. Lopez, New York: Oxford University Press, 271–8.
Whitson, Jennifer A. and Adam D. Galinsky (2008), “Lacking Control Increases Illusory Pattern Perception,” Science, 322 (5898), 115–17.
No Comments