Waarom steken mensen in financiële problemen hun kop in het zand?

25 juli 2022

Sterker nog, ook mensen die nog niet eens in financiële problemen zitten laten de blauwe enveloppen het liefst het langst liggen. Wetenschappelijk gaat het om financiële schaarste in plaats van pure problemen. Het gaat om een subjectief gevoel, dat aangeeft dat iemand te weinig geld heeft om naar eigen idee goed rond te kunnen komen. Hoe komt het dat mensen als ze dat gevoel hun kop in het zand steken?

3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.

Dat ze hun kop in het zand steken is namelijk bijzonder. Het brein is erop ingericht om bij problemen juist in actie te komen, om te voorkomen dat het erger wordt. Als het gaat om financiële problemen lijkt het brein dat te vergeten. En blijven de enveloppen dicht en worden rekeningen niet betaald.

Onderzoek door wetenschappers Hilbert, Noordewier en van Dijk toont aan dat dit komt door een gebrek aan ervaren controle. Het groeit mensen financieel boven het hoofd, en het lukt niet om de eerste stap te zetten om dat aan te pakken. Dat effect bleek eerder uit een studie naar behandelbare en onbehandelbare ziekten. Mensen die horen dat ze onbehandelbaar (geen controle) ziek zijn laten zich daar minder graag op testen dan wanneer de ziekte behandelbaar (wel controle) is.

Gevolgen van financiële stress

Mensen die financiële problemen ervaren maken zich zorgen maken en focussen op de korte termijn. Ze vermijden financiële zaken en gaan niet aan de slag met wat er financieel belangrijk is. Bovendien verdiepen ze zich niet in hun eigen financiële situatie en ontwijken ze het nemen van beslissingen.

Alle financiële informatie en correspondentie herinnert mensen aan hun (subjectieve) financiële problemen. Dit leidt tot schaamte, en dus een extra reden om die informatie te vermijden.

Bovendien leidt financiële stress tot een focus op de korte termijn. Mensen die dit ervaren denken dus sterker aan de extra zorgen die ze zich zullen maken als ze ermee aan de slag gaan, dan aan de positieve resultaten die ze daarmee op termijn bereiken. Een bijkomend nadeel is vervolgens dat mensen die in eerste instantie niet in actie komen, de volgende keer nog minder geneigd zijn om dat alsnog te doen.

De kop uit het zand

Zowel rekeningen, brieven als andere financiële onderwerpen en communicatie kunnen gelden als trigger om de kop in het zand te steken. Financiële problemen (subjectief) hebben een grote impact op hoe iemand zich voelt en hoe diegene zich gedraagt.

Als een gevoel van financiële stress of financiële schaarste inderdaad leidt tot het ontwijken van alles wat met financiën te maken heeft draagt dat bij aan de ‘poverty trap’ (armoede-val). Het is een opeenstapeling van problemen, waar iemand zonder hulp niet uit komt. Financiële stress leidt tot het ontwijken van financiële actie, wat leidt tot meer financiële problemen, wat weer leidt tot zorgen, angsten en uiteindelijk depressie. De afbreuk van mentale gezondheid en sociale status leidt tot meer zorgen en meer stress, en tot minder productiviteit. Het wordt moeilijker om meer inkomsten te genereren, waardoor armoede in een spiraal verder toeneemt.

Hulp lijkt zich te moeten richten op het terugbrengen van het gevoel van controle bij mensen die aan de slag moeten met hun financiën. Dus al zijn de problemen groot, klein of nog niet-bestaand: een gevoel van controle over de aanpak zal bijdragen aan de bereidheid om ermee aan de slag te gaan.


Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.

Wetenschappelijke bronnen

Verder lezen: Hilbert, L.P., Noordewier, M.K. & van Dijk, W.W. (2022). The prospective associations between financial scarcity and financial avoidance. Journal of Economic Psychology, 88, 1-12.

Azariadis, C., & Stachurski, J. (2005). Poverty traps. In P. Aghion & S.N. Durlauf (Eds.), Handbook of economic growth (vol. 1, pp. 295–384). https://doi.org/10.1016/ S1574-0684(05)01005-1.

Barrafrem, K., Va ̈stfja ̈ll, D., & Tingho ̈g, G (2020). Financial Homo Ignorans: Measuring vulnerability to behavioral biases in household finance. https://doi.org/10.31234/ osf.io/q43ca.

Gladstone, J. J., Jachimowicz, J. M., Greenberg, A. E., & Galinsky, A. D. (2021). Financial shame spirals: How shame intensifies financial hardship. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 167, 42–56. https://doi.org/10.1016/j.obhdp.2021.06.002

Golman, R., Hagmann, D., & Loewenstein, G. (2017). Information avoidance. Journal of Economic Literature, 55, 96–135. https://doi.org/10.1257/jel.20151245

Hilbert, L. P., Noordewier, M. K., & Van Dijk, W. W. (2021). Financial scarcity increases short-term focus: Experimental evidence from a new paradigm. Manuscript in preparation.

Shah, A. K., Mullainathan, S., & Shafir, E. (2012). Some consequences of having too little. Science, 338, 682–685. https://doi.org/10.1126/science.1222426

Shah, A. K., Zhao, J., Mullainathan, S., & Shafir, E. (2018). Money in the mental lives of the poor. Social Cognition, 36, 4–19. https://doi.org/10.1521/soco.2018.36.1.4

Van Dijk, W. W., Van der Werf, M. B., & Van Dillen, L. F. (2021). The psychological inventory of financial scarcity (PIFS): A psychometric evaluation. Manuscript submitted for publication.

Van Putten, M., Zeelenberg, M., Van Dijk, E., & Tykocinski, O. E. (2013). Inaction inertia. European Review of Social Psychology, 24, 123–159. https://doi.org/10.1080/ 10463283.2013.841481

Zhang, S., & Feng, T. (2020). Modeling procrastination: Asymmetric decisions to act between the present and the future. Journal of Experimental Psychology: General, 149, 311–322. https://doi.org/10.1037/xge0000643


Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.

You Might Also Like