Festivalkaartje gekocht en valt het ‘s morgens al met bakken uit de hemel? Zij die hun kaartje weggooien en daar niet meer over nadenken maken psychologisch gezien de beste keuze. Toch maar naar het festival gaan en hopen dat er met een poncho om toch nog iets van te maken valt? Dan trap je in de sunk cost fallacy. Het is de cognitieve denkfout die ons laat vasthouden aan uitgaven die we reeds eerder deden, zonder dat we daar direct beter van worden.
2 sterren ** – Praktische informatie, gebaseerd op een achterliggende wetenschappelijke theorie
De sunk cost fallacy laat ons vasthouden aan uitgaven die we al hebben gedaan. We kijken naar de kosten die we maakten, in plaats van het plezier of praktische voordeel dat we nog kunnen hebben van onze keuze. We kunnen de reeds gemaakte kosten moeilijk los zien van wat er nog komen gaat.
Voorbeelden van de sunk cost fallacy
Het festivalkaartje dat je het best kunt weggooien is een goed voorbeeld van de sunk cost fallacy. Een festival waarbij het met bakken uit de hemel valt is normaal gesproken niet bepaald een leuk vooruitzicht. Zou je nog geen kaartje hebben en die dag de keuze maken tussen een dagje festival of een leuke film kijken? Dan is de kans groot dat je vanwege de regen voor de film gaat. Indien je al eerder een kaartje kocht heb je die kosten reeds gemaakt, daar valt niets meer aan te doen. Je hebt dan dus de keuze uit een verregende dag op het festival (onprettig) of een leuke film kijken waarbij je warmpjes en droog binnenzit (prettig). De beste keuze is de gedane uitgave los te laten en naar de toekomst te kijken.
De sunk cost fallacy zit ons echter in veel meer gevallen in de weg. Bestel je bijvoorbeeld een bord spaghetti en ligt het bord voller dan wat je eigenlijk aan portie zou wensen? Je hebt er voor betaald, dus het is zonde om een deel te laten staan, toch? Je hebt er hoe dan ook voor betaald, of je het bord nu helemaal leeg eet of niet. Je hebt de keuze uit tegen je zin door eten tot het bord leeg is (onprettig) of eten tot je voldoende hebt gehad en een deel laten staan (prettig). De beste keuze is dus te eten tot je voldoende hebt gehad en de rest te laten staan (of daarvoor een doggybag te vragen).
Start je een opleiding voor in de avonduren waar je op voorhand voor betaalt en blijken de lessen vervolgens niet bepaald waardevol? Je hebt er voor betaald, maar het is de sunk cost fallacy die je verleidt om toch te blijven gaan. Je hebt de kosten al gemaakt, dus het maakt in principe niet meer uit of je nog gaat of dat je niet meer gaat. Aan de gemaakte kosten kun je niets meer doen. Door je bewust te zijn van de sunk cost fallacy kun je er nog wel voor kiezen om niet meer te gaan en de gemaakte kosten te laten voor wat het is. Je kunt je op de vrije avonden dan richten op een andere opleiding of andere zaken waar je meer aan hebt of meer plezier uit haalt.
De sunk cost fallacy in het groot bij de overheid? Denk bijvoorbeeld aan de Betuwelijn. Het project moest zorgen voor een hogesnelheidstrein richting Duitsland dat de nieuwe standaard voor het treinnetwerk kon worden. In de praktijk wordt de lijn nauwelijks gebruikt, onder andere omdat de aansluiting met het Duitse net erg te wensen overlaat. De kritiek nam al tijdens de aanleg serieuze vormen aan en ondanks gedane investeringen leek het beter de stekker eruit te trekken. De overheid zette door, want er zat immers al een paar miljard aan investeringen in. Het resultaat is een project dat 2,5 miljard euro duurder uitviel dan gepland dat op geen enkele manier aansluit bij de gestelde doelstellingen. De sunk cost fallacy leidde tot steeds nieuwe investeringen in een project dat gedoemd was te mislukken. Het was beter geweest om de eerste miljarden als mislukte investeringen te doen en er in ieder geval niet nog eens 2,5 miljard tegenaan te gooien.
Slimmer consumeren
Je wapenen tegen de sunk cost fallacy en betere beslissingen maken? Bepaal bij ervaringen die tegenvallen of gemaakte plannen waar je inmiddels niet zo’n zin meer in hebt goed of het voor de gemaakte kosten wat uitmaakt wat je besluit. Heb je de kosten hoe dan ook gemaakt en valt daar niets meer aan te doen? Je krijgt het geld van je festivalkaartje niet terug door wel of niet te gaan en je bord met spaghetti wordt niet goedkoper door alles op te eten of juist een deel te laten staan. De kosten maakte je in het verleden, je hebt in het heden en de toekomst in ieder geval de kans het meeste uit het moment te halen. Behandel de gemaakte kosten psychologisch als een vaststaand feit, waar je niets meer aan kunt veranderen. Beoordeel de situatie alsof de kosten los staan van de activiteit die je voor je hebt, zodat je zo objectief mogelijk kunt inschatten of je daar plezier aan zal beleven.
Kun je niets meer veranderen aan de gemaakte kosten, maar heb je wel de kans om een regenachtig festival in te ruilen voor een fijne film op een warme en vooral droge bank? Kun je met het al betaalde bord spaghetti voor je neus nog besluiten tijdig te stoppen en de buikpijn daarna te voorkomen? Wees je bewust van de sunk cost fallacy en maak je geen zorgen om reeds gemaakte kosten die je toch niet meer terug kunt krijgen.
Artikel met plezier gelezen? Like me op Facebook en lees wekelijks slimme psychologische tips die je direct kunt inzetten.
Wetenschappelijke bronnen
Schwartz, Barry (2005-09-09). “The Sunk-Cost Fallacy”. Slate. ISSN 1091-2339. Retrieved 2015-11-25.
No Comments