Consumentengedrag

Het is een vreemd gezicht, toeristen die rondrijden door favela’s en andere sloppenwijken om daar foto’s te maken met hun peperdure spiegelreflexcamera’s. Om zichzelf daarna weer zonder enige gêne in de spiegel van hun kamer in het 5-sterrenhotel aan te kijken. Hoe kan het dat de één daar totaal geen moeite mee heeft, terwijl de ander het als hoogst immoreel ervaart? Experts in consumentengedrag deden daar onderzoek naar. Uit verschillende experimenten blijkt dat onze sociale identiteit een belangrijke rol speelt.

3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.

In Rio de Janeiro alleen al was er in 2011 sprake van 50.000 toeristen in de favela’s. In de townships in Zuid-Afrika was het met zo’n 300.000 bezoekers in een jaar tijd nog erger. Jakarta, Sao Paulo, Mumbai, Mexico City, Cairo, Nairobi en Buenos Aires hebben er inmiddels allemaal mee te maken. Daarom zochten wetenschappers uit wat de invloed is van onze sociale identiteit en hoe we dit wellicht beter kunnen aanpakken.

Verschillende experimenten laten zien dat de mate van sociale verbondenheid die we voelen bepaalt of we er op een morele manier naar kijken.

Onze sociale identiteit bepaalt in belangrijke mate wie we zijn, wat we doen en hoe we ons tot anderen verhouden. Een Braziliaan zal niet zo snel op een Jeep stappen om foto’s te maken van de extreme armoede in de favela’s, terwijl Nederlanders wel oppassen om tijdens de Dodenherdenking op 4 mei een vrolijke selfie te maken op de Dam in Amsterdam. Onze sociale identiteit beïnvloedt onze gedachten, gevoelens en ons gedrag. En ook onze morele oordelen en ons morele gedrag.

Moreel dubieuze situaties

Zodra zich moreel dubieuze situaties voordoen bepaalt onze sociale identiteit in grote mate hoe we daarmee omgaan. Verschillende experimenten laten zien dat de mate van sociale verbondenheid die we voelen bepaalt of we er op een morele manier naar kijken. En die moraliteit meenemen in onze afweging om wel of geen tour door een favela of een andere sloppenwijk te boeken. Wij Nederlanders identificeren ons (uitzonderingen daargelaten) zwak tot zeer zwak met de inwoners van de sloppenwijk in grote buitenlandse steden. Daardoor spelen morele bezwaren maar zelden een rol en zijn we geneigd om zonder problemen op de Jeep te stappen voor een tour.

(Semi-)overheidswebsites bieden een uitstekende kans om dit toerisme in sloppenwijken een halt toe te roepen.

Het blijkt uit verschillende experimenten dat we daar uit onszelf weinig aan kunnen doen. Toeristen die zich sociaal nauwelijks verbonden voelen met de inwoners van de sloppenwijken denken daar niet of nauwelijks moreel over na, omdat de omgeving die moraliteit niet bij ze oproept. Morele overwegingen komen niet automatisch bij ze op, waardoor het ze eigenlijk niet kwalijk te nemen valt. Ze hebben daarbij een beetje hulp nodig, want dan passen ze hun gedrag spectaculair aan.

Morele cues bij toeristische informatie

(Semi-)overheidswebsites bieden een uitstekende kans om dit toerisme in sloppenwijken een halt toe te roepen. Uit de wetenschappelijke experimenten blijkt namelijk dat het wijzen op moraliteit enorme effecten heeft op de keuze van toeristen om wel of niet op de Jeep te stappen. Deelnemers bij wie het morele besef aan de hand van morele kwesties werd geactiveerd kozen significant minder vaak voor tours door sloppenwijken. De (toeristische) informatie slaagde erin moraliteit toe te voegen aan de afweging, net als bij mensen die zich sociaal sterk betrokken voelen bij de inwoners van de sloppenwijken. Een website die wijst op belangrijke morele kwesties activeert moraliteit in het brein. Als belangrijke cue, voor toeristen die daar anders niet over na zouden denken. Een korte boodschap bij toeristische informatie over steden of landen kan daardoor grote effecten hebben.

Interessant is bovendien dat het bewust maken van moraliteit ook verklaart waarom sommigen smullen van sappige roddels op TV over het privéleven van BN’ers, terwijl die daar soms behoorlijk aan onderdoor gaan. En waarom sommigen moord en brand schreeuwen over de reclamecampagnes van SuitSupply, terwijl anderen ze ‘wel grappig’ vinden of het hen zelfs weinig tot niets doet. Naarmate we ons sociaal verbonden voelen met de ‘slachtoffers’ van een campagne, een roddel of een toeristische activiteit neemt de kans toe dat we daar automatisch moreel over nadenken. Die moraliteit zorgt er vervolgens voor dat we er fel tegen ageren. Terwijl het gebrek aan morele overwegingen er bij anderen met minder sociale banden met de specifieke groepen juist voor zorgt dat ze argeloos consumeren.

Artikel met plezier gelezen? Help me het bereik te vergroten met een like op Facebook en. Zelf geen artikel meer missen? Abonneer je dan op de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de artikelen van die week van me ontvangt.

Wetenschappelijke bronnen

Reed, A., Forehand, M. R., Puntoni, S., & Warlop, L. (2012). Identity-based consumer behavior. International Journal of Research in Marketing, 29(4), 310–321.

Schuckmann, J.V., Barros, L.S.G., Dias, R.S. & Andrade, E.B. (2018). From Slum Tourism to Smiley Selfies: The Role of Social Identity Strength in the Consumption of Morally Ambiguous Experiences. Journal of Consumer Psychology, 28, 192-210.

Tajfel, H. (1982). Social identity and intergroup relations. London: Cambridge University Press.