Hoe ga je om met ‘gevonden tijd’? Dat onderzochten experts in consumentengedrag. Ze ontdekten dat het een verschil maakt of je weet dat je ergens tijd overhoudt, of dat het komt als een verrassing. Ons brein vindt het lastig om tijd die we toch al vrij zouden zijn in te delen voor leuke dingen, als er ook gewerkt moet worden.
3 sterren *** – Wetenschappelijke inzichten vanuit de consumentenpsychologie, vertaald naar concrete voorbeelden.
De wetenschappers deden meerdere experimenten, waaruit blijkt dat we onverwachte extra vrije tijd graag gebruiken voor hedonistische activiteiten, dus om iets leuks te doen. Weten we vooraf al dat er een uurtje vrije tijd in een dag zit? Dan delen we dat liever in met iets nuttigs.
Dat patroon geldt zowel voor geannuleerde meetings op werk als vrijetijdsactiviteiten die onverwacht anders lopen en extra vrije tijd opleveren. Het effect verdwijnt als je het gevoel hebt dat je druk bent, omdat je alle extra vrije tijd dan gebruikt om extra werk te verzetten.
Net zoals een financiële meevaller
Onderzoek naar consumentengedrag laat zien dat consumenten een financiële meevaller vooral aan leuke dingen uitgeven. De mentale boekhouder staat het toe om meevallers aan een extraatje te besteden, los van het reguliere plan voor inkomsten en uitgaven.
Bij financiële meevallers treedt dit effect specifiek op als het geld komt als een verrassing. Dat blijkt met ‘gevonden tijd’ vergelijkbaar te werken. Als een meeting op de dag zelf wordt geannuleerd voelt het goed om in die tijd iets leuks te gaan doen. Terwijl het logischer voelt om alternatief werk in te plannen als je al een paar dagen vooraf weet dat een afspraak niet doorgaat.
Hedonistische activiteiten: leuke dingen
Binnen de psychologie onderscheiden we utilitaristische en hedonistische activiteiten. Utilitaristisch zijn dingen dingen die je verplicht doet of die een praktisch nut hebben. Ze zijn vaak niet per sé leuk om te doen, en voelen als werk (of zijn werk).
Hedonistische activiteiten vragen weinig inzet, zijn minder gestructureerd en niet uitgesproken praktisch. Ook zijn dit juist activiteiten die wel leuk zijn, dus waar je plezier aan beleeft.
Ondanks dat allebei belangrijk zijn, heeft het brein een onbewuste voorkeur voor utilitaristische activiteiten. Die leveren voordelen op, zoals inkomen, voldoening en stabiliteit. Hedonistische activiteiten dragen bij aan positieve cognitie en emoties, en helpen bij het verlagen van stress.
Zelf-verdiende vrije tijd
Het blijkt makkelijker om een vrij uur op een leuke wijze in te vullen als je het gevoel hebt de vrije tijd zelf verdiend te hebben. Dus heb je jouw werk sneller dan verwacht af, of doe je een inzicht op waardoor een extra meeting niet meer nodig is? Dan voelt dat als een goede verantwoording om de gevonden tijd op een leuke manier in te delen.
Maar ligt het aan een collega die de voorbereidingen niet op tijd af had? Dan verdwijnt dat effect, dus ga je waarschijnlijk verder met ander werk in dezelfde gevonden extra tijd.
Wil je jezelf wat leuks gunnen in de extra tijd die je ‘vindt’? Het helpt als je het gevoel hebt dat je dit zelf voor elkaar kreeg. En het helpt als de extra tijd als een verrassing komt. In beide gevallen wordt het makkelijker om jezelf ‘toe te staan’ iets leuks te gaan doen.
Interessant artikel gelezen en wil je op de hoogte blijven van leuke psychologische inzichten? Meld je aan voor de nieuwsbrief, zodat je iedere vrijdag de nieuwe artikelen ontvangt.
Wetenschappelijke bronnen
Verder lezen: Chung, J.J., Lee, L., Lehmann, D.R. & Tsai, C.I. (2023). Spending Windfall (“Found”) Time on Hedonic versus Utilitarian Activities. Journal of Consumer Research, 49, 1118-1139.
Babin, Barry J., William R. Darden, and Mitch Griffin (1994), “Work and/or Fun: Measuring Hedonic and Utilitarian Shopping Value,” Journal of Consumer Research, 20 (4), 644–56.
Csikszentmihalyi, M. and J. LeFevre (1989), “Optimal Experience in Work and Leisure,” Journal of Personality and Social Psychology, 56 (5), 815–22.
de Graaf, John, ed. (2003), Take Back Your Time: Fighting Overwork and Time Poverty in America, 1st edition, Berrett- Koehler Publishers.
Epley, Nicholas and Ayelet Gneezy (2007), “The Framing of Financial Windfalls and Implications for Public Policy,” The Journal of Socio-Economics, 36 (1), 36–47.
Milkman, Katherine L. and John Beshears (2009), “Mental Accounting and Small Windfalls: Evidence from an Online Grocer,” Journal of Economic Behavior & Organization, 71 (2), 384–94.
Newman, David B., Louis Tay, and Ed Diener (2014), “Leisure and Subjective Well-Being: A Model of Psychological Mechanisms as Mediating Factors,” Journal of Happiness Studies, 15 (3), 555–78.
Tonietto, Gabriela N. and Selin A. Malkoc (2016), “The Calendar Mindset: Scheduling Takes the Fun out and Puts the Work in,” Journal of Marketing Research (JMR), 53 (6), 922–36.
Watanabe, Mayumi and Keita Yamauchi (2016), “Psychosocial Factors of Overtime Work in Relation to Work-Nonwork Balance: A Multilevel Structural Equation Modeling Analysis of Nurses Working in Hospitals,” International Journal of Behavioral Medicine, 23 (4), 492–500.
Patrick is meer dan 10 jaar zelfstandig Consumentenpsycholoog. Hij combineert psychologie met marketing. Psychologische inzichten maken hem gelukkiger met zijn eigen (aankoop)keuzes en vormen de wetenschappelijke basis om bedrijven en instellingen te adviseren. Hij schrijft hier blogartikelen op de site, schrijft columns voor RTLZ en De Ondernemer en wordt regelmatig gevraagd voor kranten, tijdschriften, radio en televisie. Bovendien is hij zelfstandig SEO tekstschrijver.
